Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce

Geneza i rozwój koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu cz I.

Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce.

 

W wyniku transformacji ustrojowej, polska gospodarka przeobraziła się z gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę wolnorynkową. Te kilkanaście burzliwych lat spowodowały znaczną zmianę w mentalności polskich firm, a także wzbogaciły sposób ich zarządzania o nowe koncepcje. Metody, które z powodzeniem stosowano w przedsiębiorstwach na całym świecie, znalazły zastosowanie w rodzimych organizacjach, co w znacznym stopniu wpłynęło na kształt ich kultury organizacyjnej. Tradycje zajmowania się etyką życia gospodarczego w Polsce są bardzo bogate. Wystarczy wspomnieć o ważnej książce ks. J. Majki: Etyka życia gospodarczego[1], która ukazała się ponad dwadzieścia  lat temu. Ale z oczywistych względów, praktyczny rozkwit etyki biznesu nastąpił dopiero po roku 1989, chociaż też nie od razu. Wśród ośrodków rozwijających tę dyscyplinę przede wszystkim trzeba wymienić Zespół Badawczy Etyki Życia Gospodarczego IFiS PAN, pod kierownictwem prof. W. Gasparskiego[2]. Pierwsze publikacje zaczęły pojawiać się w połowie lat dziewięćdziesiątych, pierwsze badanie „Etyka w polskiej gospodarce” przeprowadzono w roku 1998[3]. To wtedy też nawiązano kontakty z liderami biznesu w Polsce. Ale sama koncepcja społecznej odpowiedzialności, wraz ze swoimi różnorodnymi aspektami praktycznymi, trafiła do Polski później, dzięki Forum Odpowiedzialnego Biznesu, które powstało w 2000 roku[4]. Do upowszechniania tej koncepcji włączyła się także Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, która powstała wcześniej, bo w roku 1998, a także Fundacja Komunikacji Społecznej i polski oddział Business Leaders Forum. Pod koniec 2002 roku Forum Odpowiedzialnego Biznesu zostało krajowym partnerem CSR Europe, największej w UE organizacji zajmującej się społeczną odpowiedzialnością biznesu.

W ciągu tych kilku lat zorganizowano w Polsce wiele konferencji i spotkań z kadrą zarządzającą z największych przedsiębiorstw, przeprowadzono liczne badania, przygotowano szereg publikacji prezentujących zarówno teoretyczne aspekty społecznej odpowiedzialności biznesu jak i najlepsze praktyki stosowane w przedsiębiorstwach działających w Polsce[5]. W efekcie coraz więcej przedsiębiorstw rozpoczęło wdrażanie programów etycznych, standardów odpowiedzialnego zarządzania, realizację partnerskich programów we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Administracja państwowa nie włącza się aktywnie – jak na razie – w upowszechnianie praktyk odpowiedzialnego biznesu, ale również w tym obszarze zaczynają już pojawiać się ciekawe inicjatywy, które mają doprowadzić do sformułowania narodowej strategii w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu.

Dyskusje wokół koncepcji ekonomii społecznej w Polsce rozpoczęły się przede wszystkim w kręgu organizacji pozarządowych. Ale bardzo szybko uświadomiono sobie, że ekonomia społeczna w szerokim znaczeniu ma u nas długą tradycję. J. Herbst[6] wśród najważniejszych typów instytucji ekonomii społecznej w Polsce wymienia nie tylko organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą lub odpłatną, ale także m.in. organizacje gospodarcze i zawodowe funkcjonujące od lat w otoczeniu biznesu, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, kasy zapomogowo-pożyczkowe, spółdzielnie czy – od niedawna – także spółdzielnie socjalne i wiele innych organizacji o bardzo niejednolitym statusie prawnym. W Polsce w coraz większym stopniu rośnie świadomość faktu, że firmy muszą odgrywać aktywną i pozytywną rolę w społeczeństwie. Muszą więc koncentrować się nie tylko na cenach oraz jakości swoich produktów i usług, ale także na skutkach społecznych i ekologicznych swojej działalności[7].

Coraz częściej oczekuje się, że firmy przedstawią bardziej szczegółowe i pełne informacje na temat stosowanych metod identyfikacji i zarządzania ryzykami o charakterze społecznym, etycznym i ekologicznym, a także, że określą, w jaki sposób ryzyka te wpływają na ich wartość krótko- i długookresową. Myślenie o odpowiedzialności w kategoriach przede wszystkim działalności „dobroczynnej” lub „społecznej”, na ogół głównie w kategoriach filantropii, oznacza pominięcie niezwykle istotnego wpływu działalności korporacji na większość interesariuszy[8].           Pracownicy, klienci, inwestorzy, społeczności lokalne i środowisko naturalne odczuwają skutki decyzji biznesowych, podejmowanych każdego dnia. Przedsiębiorstwa muszą więc stawić czoła rosnącym nieustannie wymogom w zakresie polityki zarządzania zagadnieniami poza finansowymi. Przedsiębiorstwa, które decydują się na opracowanie takiej polityki społecznej, na ogół ograniczają się do opracowania zestawu o charakterze ładnie brzmiącej deklaracji stwierdzając na przykład, że firma „nie toleruje korupcji w jakiejkolwiek formie”. Jednakże zadanie polegające na wdrożeniu takiej polityki bywa daleko trudniejszym i większym wyzwaniem, niż oczekują przedsiębiorcy, co naraża ich na krytykę[9]. W gruncie rzeczy, publiczne ogłoszenie zasad firmowej polityki może niekiedy zwiększyć ryzyko ataku, ponieważ różnorodne grupy zajmują się aktywnie wyszukiwaniem i nagłaśnianiem rozbieżności pomiędzy deklaracjami firm i ich działaniami[10]. Jednym z czynników wspierających zachowania społeczne i gospodarcze polskiego społeczeństwa pozostaje w głównej mierze wyznawana religia[11]. Wspólna dla większości Polaków jest religia katolicka. Fakt ten potwierdza powszechna praktyka: większość mieszkańców kraju określa się mianem osób religijnych. W różnorodnych badaniach prowadzonych przez instytucje akademickie, media i organy rządowe, 15% Polaków deklarowało, że są bardzo religijni, a tylko 10% nie uważa się za osoby religijne lub nie podaje zdecydowanej odpowiedzi. W obszarach wiejskich, 84% mieszkańców uważa się za religijnych, a tylko 1% twierdzi, że nie są religijni[12]. Dlatego analizę wymiarów etycznych, właściwych odpowiedzialnym praktykom biznesowym można też w Polsce prowadzić w kontekście religii, zważywszy, jak dużą rolę odgrywa religia w debacie publicznej. Jak wskazują raporty opisujące przykłady odpowiedzialnych praktyk w biznesie, publikowane corocznie przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu, w Polsce priorytetowo traktowane są obecnie następujące obszary: przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, edukacja społeczna, promowanie postaw przedsiębiorczości oraz  wysoka jakość miejsc pracy.

Jak wskazują wyniki innego badania[13], przeprowadzonego przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu, czynnikiem, który wprowadza moralny porządek w polskiej gospodarce jest przede wszystkim kapitał zagraniczny. Społeczna odpowiedzialność firmy uzależniona jest od źródła pochodzenia jej kapitału, które przekłada się na standardy zarządzania pracownikami, stosunki z władzami, społecznością itp. Firmy z kapitałem zagranicznym są głównym nośnikiem idei społecznej odpowiedzialności biznesu i najczęściej to one ją realizują. Właśnie te firmy rozumieją najlepiej potrzebę odpowiedzialnych praktyk w biznesie, niezależnie od tego czy ich sytuacja ekonomiczna w danym momencie jest korzystna czy też nie.

Pierwszy etap rozwoju CSR w Polsce (1997-2000) można opisać jako stadium milczenia i całkowitego braku zainteresowania. W drugim etapie (2000-2002) CSR budziło niechęć, a niekiedy nawet sprzeciw i agresję ze strony większości liderów biznesu czy publicystów ekonomicznych, przekonanych o tym, że wolny rynek jest panaceum na wszelkie problemy. Trzeci etap (2002-2004) przyniósł zainteresowanie, a nawet modę na publiczne deklaracje uznania dla roli zasad etyki i odpowiedzialności społecznej jako fundamentów działania każdej szanującej się firmy. Czwarty etap (2004-2005) to rozwój konkretnych, choć cząstkowych projektów, obejmujących wybrane, znaczące obszary funkcjonowania firm. Obecny, piąty etap (2006-obecnie), to próba wiązania CSR z innymi strategiami realizowanymi w firmie – strategią komunikacyjną, personalną, marketingową, czy na przykład strategią ładu korporacyjnego. To stadium pełne chaosu i zamętu, ponieważ uzewnętrzniają się rozmaite animozje pomiędzy poszczególnymi działami w firmach, różnice w kulturze organizacyjnej czy po prostu różnice branżowe. Warto jednak podkreślić, że polska gospodarka przechodzi bardzo przyśpieszony kurs dojrzewania. Na rynkach rozwiniętych etapy te trwały przez całe dziesięciolecia, a w Polsce – tylko kilka lat. Podejmowane są ciągle próby porządkowania problematyki na sympozjach i konferencjach naukowo – gospodarczych.

W sferze realnych działań biznesowych szanse wiążące się z podejmowaniem działań w obszarze CSR wydają się ciągle w dużej mierze nieodkryte, szczególnie w sektorze Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MSP), niemniej nie brakuje przykładów dobrych praktyk z zakresu odpowiedzialnej przedsiębiorczości, choć profesjonalne narzędzia CSR, kodeksy etyczne, raportowanie społeczne, audyt i certyfikacja są wykorzystywane głównie przez duże przedsiębiorstwa.

Na podstawie przeanalizowanych opracowań oraz raportów[14] dotyczących problematyki CSR w MSP wyodrębniono następujące dominujące w Polsce typy tzw. dobrych praktyk zrównoważonego biznesu, które przedstawia tabela nr 1 :

 

Tabela nr 1.  Dominujące w Polsce typy tzw. dobrych praktyk zrównoważonego biznesu

 

Pracownicy	organizacja imprez integracyjnych dla pracowników i ich rodzin; rozszerzony zakres działań z dziedziny BHP; inwestycje w kompetencje pracowników (szkolenia).
Klienci i konsumenci	rozszerzony zakres gwarancji produktów; znakowanie produktów; rabaty i preferencyjne ceny.
Ochronaśrodowiska	wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego oraz uczestnictwo w konkursach; recykling; efektywne wykorzystywanie energii.
Lokalnespołeczności	sponsoring i mecenat (sport, kultura, służba zdrowia); wsparcie w postaci transferu dóbr i usług oferowanych przez firmę (usługi budowlane, księgowe, internetowe itd.); staże i praktyki dla młodzieży.

 

Źródło: Gasiński T., Piskalski G.., Zrównoważony biznes, Podręcznik dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Na zlecenie Ministerstwa Gospodarki 2007 s.20

 

 

Kroik Janusz

Bachorski-Rudnicki Marek

---

[1] Majka J.: Etyka życia gopspodarczego, wyd. ODiSS, Warszawa 1980.

[2] Gasparski W., Lewicka-Strzałecka A., Rok B., Szulczewski G.: Odpowiedzialność społeczna i etyka w polskim życiu gospodarczym: infrastruktura na rzecz rozwoju etyczności funkcjonującego w Polsce biznesu. Raport z badań Zespół Badawczy Etyki Życia Gospodarczego Instytutu Filozofii i Socjologii PAN we współpracy Centrum Etyki Biznesu WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2004.

[3] „Program „ Przedsiębiorstwo Fair Play” to przedsięwzięcie realizowane już od 1997 roku przez „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym”, a afiliowany przy Krajowej Izbie Gospodarczej.

[4] http://www.odpowiedzialnybiznes.pl/, 09.08.2009

[5] Mazur– Wierzbicka E., Polskie realia stosowania zasad CSR – przeszkody i korzyści, Katedra Mikroekonomii Uniwersytet Szczeciński, s. 147-159, 2008.

[6] Herbst J., Kondycja ekonomii społecznej w Polsce 2006, w: Ekonomia Społeczna Teksty, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006.

[7] Biznes społecznie odpowiedzialny w Polsce, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, raport z badań, Gdańsk 2003, s.2, http://www.dec.org/pdf_docs/PNACY243.pdf

[8] Kreikebaum H., Strategiczne planowanie w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 1996, s. 209.

[9] Jurek M., Kornacka D., Aktualność teorii społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, Przegląd

Organizacji, nr 5/2000, s. 19

[10] Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce. Wstępna analiza, Warszawa 2007, s. 10

[11] Rok B., Czy przywództwo etyczne w działalności gospodarczej jest możliwe?, „Prakseologia”, 2009

[12] Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce. op. cit, s. 17

[13] Rok B., Stolorz S., Stanny D., Menedżerowie 500 i odpowiedzialny biznes. Wiedza – postawy – praktyka, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Bank Światowy, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2003.

[14] Gasiński T., Piskalski G., Zrównoważony biznes, Podręcznik dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw Na zlecenie Ministerstwa Gospodarki 2007 s.20